Mooie mensen

Hoe kunnen we jongeren in deze tijd bereiken met het evangelie en hen betrekken bij de kerk? Die vraag staat centraal in Mooie mensen.

In deel 1 vertellen negen jeugdwerkers hun verhaal. Hoewel ze in heel verschillende situaties werken, hebben ze één ding gemeen: het zijn stuk voor stuk mooie mensen die met hart en ziel investeren in de levens van jongeren. Zij laten zien hoe je zó kunt investeren dat je jeugdwerk sterk wordt. Want sterk jeugdwerk wérkt.In deel 2 geven acht deskundigen uit diverse achtergronden hun analyse van de situatie van het christelijke jeugdwerk in Nederland. Niet alleen de kerkelijke breedte, ook het scala aan invalshoeken maakt hun bijdragen boeiend en uitdagend voor de kerk.

Wie de uitdaging op wil pakken en aan de slag wil, vindt in deel 3 een schat aan informatie over het werkveld. Thematisch gerangschikt staan hier alle mogelijke activiteiten, materialen, werkvormen e.d. die kerken en christelijke organisaties in Nederland aanbieden. Plaatselijke kerken en groepen kunnen er gebruik van maken om te bouwen aan sterk jeugdwerk.

Dit inspirerende boek laat zien wat de kerk voor jongeren kan betekenen. Het geeft zicht op een hoopvolle toekomst, want jongeren zijn mooie mensen!

Initiatiefnemer en projectleider van Mooie mensen is Sabine van der Heijden. Sabine (1959) is coördinator van de Christelijke Jongerenwerkersopleiding aan de Wittenberg en docent jeugdwerk aan de Evangelische Theologische Hogeschool (onderdeel van de Christelijke Hogeschool Ede). Ze werkte 15 jaar voor Youth for Christ en schreef o.a. Re:visie, het geheim van succesvol jeugdwerk vanuit de kerk en Het Mysterie tussen God en jou.

INHOUD

Dankwoord
Voorwoord

Deel 1

Mooie mensen, portretten van jeugdwerkers

1. Jongeren enthousiast maken voor God
Martino Vos
2. We willen groeien
Mark Zeldenrust
3. Vertrouwen winnen

Irna Ligtenberg
4. Je bent een identificatiefiguur
Elbert Smit
5. Laat ze iets spannends doen
Hans Luttik
6. Veel geven en veel ontvangen
Guido Schürmann
7. Het draait om relaties
Wilma Knoppersen
8. Creëer een hype
Gerlof Wiersma
9. Jongeren mobiliseren voor V-day
Ewout van Oosten

Deel 2
Investeren in sterk jeugdwerk, een uitdaging voor de kerk

1. Geef ze de ruimte
Ds. Hans Eschbach
2. Bouw relationeel jeugdwerk
André Maliepaard
3. Zorg voor een positieve instelling
Hans Meerveld
4. Verkondig Christus
Mgr. dr. E.J. de Jong
5. Investeer in jongeren
Nynke Dijkstra-Algra
6. Let op vorm én inhoud
Ds. Wim Verboom
7. Zoek échte opwekking
Joop Gankema

Deel 3
Christelijk jeugdwerk in Nederland, een overzicht

1. Jongeren en jongerencultuur
2. Evangelisatie
3. Geloofsoverdracht, catechese en bijbelstudie
4. Gebed
5. Festivals, manifestaties en kampen
6. Vieren
7. Pastoraat en hulpverlening
8. Diaconaat
9. Vorming en training
10. Geloofsopvoeding

Lijst met adressen

Voorwoord

Investeren in sterk jeugdwerk wérkt
Sabine van der Heijden

De kerken lopen leeg en de jongeren lopen voorop… Dat is geen nieuws. De kerkverlating is al decennia lang aan de gang en gaat gestaag door. Merkwaardigerwijs zijn er geen cijfers over de kerkelijke betrokkenheid van jongeren onder de 18 jaar. Maar duidelijk is wel dat de secularisatie in Nederland hard toeslaat en dat die onder jongeren sterker is dan onder ouderen.
Het lijkt een onafwendbaar noodlot, een niet te stoppen proces. Veel kerken hebben zich er bij neergelegd. Maar is dat terecht? Valt er werkelijk niets aan te doen? Is het mogelijk jongeren te interesseren, sterker nog: enthousiast te maken voor het christelijke geloof en voor de kerk?
Het antwoord op die vraag is: ja! Ja, het is mogelijk dat jongeren bewust kiezen voor een leven met God en actief betrokken zijn bij de kerk. We zien dat gebeuren op allerlei plaatsen, zowel in Nederland als in het buitenland. De verhalen in Mooie mensen getuigen daarvan.
Maar het gaat niet vanzelf, ook daarover lees je in dit boek. Het vraagt een stevige investering van de kerk in het jeugdwerk. Het vereist investeringen in het ontwikkelen van visie op kerk-zijn: hoe kan de eeuwenoude boodschap in de kerk-van-nu zó vorm krijgen dat jongeren erdoor worden aangetrokken in plaats van afgestoten. Het vraagt vervolgens moed om die visie in de praktijk te brengen.
Het vraagt investering in tijd: tijd om relaties met jonge mensen op te bouwen. Wie dat doet, ontdekt dat ogenschijnlijk dwarse pubers heel mooie mensen zijn. Investeren in echte relaties blijken essentieel te zijn voor sterk jeugdwerk.
Het vraagt een investering in geld: geld om jeugdwerkers vrij te stellen om die visie te ontwikkelen, om beleid uit te stippelen, om anderen te inspireren en toe te rusten om relaties met jongeren op te bouwen. Met alleen vrijwilligers die het in hun schaarse vrije tijd moeten doen, redden veel kerken het niet meer. Dit is een investering die de moeite waard blijkt te zijn, omdat de praktijk bewijst dat kerken die goed investeren in deze mooie jonge mensen, werkelijk in staat zijn jongeren aan te trekken en gezond jeugdwerk op te bouwen.
De verhalen in dit boek maken duidelijk dat het niet gemakkelijk is, maar wél mogelijk. Met Mooie mensen willen we je stimuleren die mogelijkheden te zien en die investering te doen. Het is een investering in de levens van jongeren die bepalend zal zijn voor hun leven hier en nu én voor hun eeuwige leven.

Lessen uit het buitenland
In januari 2005 was ik op de conferentie van de International Association for the Study of Youth Ministry. John Baxter Brown presenteerde daar een onderzoek naar de ontwikkeling van het jeugdwerk in Engeland. Hieruit blijkt dat het aantal jeugdwerkers de laatste vijftien jaar sterk gegroeid is. Kerken die een jeugdwerker in dienst hebben, blijken beduidend beter te zijn in het vasthouden van jongeren dan kerken zonder jeugdwerker.
In de jaren ’80 was de situatie in Engeland vergelijkbaar met die van Nederland nu: een aantal kerken had een jeugdwerker, maar de overgrote meerderheid niet.
Vanaf begin jaren ’90 is die situatie behoorlijk veranderd: eind jaren ’90 had één op de tien kerken een jeugdwerker en begin deze eeuw was dat toegenomen tot één op de vijf kerken. Soms is dit deeltijd, steeds vaker voltijd. Ook het aantal werkers bij parakerkelijke organisaties als Youth for Christ is in Engeland sterk gestegen. In kerken met een jeugdwerker blijkt de kerkverlating van jongeren min of meer tot stilstand te zijn gebracht. Er komen ook buitenkerkelijke jongeren tot geloof, maar nog te weinig om te leiden tot een sterke groei in het aantal jongeren dat bij een kerk betrokken is. Wel blijken mensen zich in een kerk met een jeugdwerker meer thuis te voelen in de kerk en de kerkdiensten meer te waarderen. Ook kennen deze kerken een tweemaal zo hoge inzet van vrijwilligers en hebben ze meer visie voor jongeren dan kerken zonder jeugdwerker.
Het proces begint met visie voor het belang van sterk jeugdwerk. Zonder zo’n visie heeft het weinig zin een jeugdwerker aan te trekken. Als de jeugdwerker er is, kan hij of zij de visie verbreden en versterken, mensen inspireren en veranderingsprocessen op gang brengen. Maar het werk van de jeugdwerker zal op niets uitlopen als de kerk niet bereid is te veranderen, of als men verwacht dat de jeugdwerker alles in z’n eentje zal doen en de vrijwilligers zich terugtrekken.

Irreële verwachtingen
Nog te vaak denken kerken dat een jeugdwerker er in 16 uur per week in twee of drie jaar voor kan zorgen dat de jongeren op zondagochtend in groten getale terugkeren in de zondagochtenddienst. Zo werkt het niet. Een jeugdwerker kan niet toveren. Hij kan wel inzichtelijk maken wat er in een kerk moet veranderen om te zorgen dat jongeren weer betrokken raken. Vervolgens zullen de gemeenteleden met elkaar aan die veranderingen moeten werken. Dat kan ‘m zitten in activiteiten, maar ook in het hart: de volwassenen moeten vaak zélf weer ontdekken waar het in de kerk om draait, wie Jezus Christus voor hen is en enthousiast over hem worden.
In deel 1 staan negen interviews met jeugdwerkers. Sommigen daarvan werken voor een plaatselijke kerk, anderen zetten zich in voor de gezamenlijke kerken in een plaats of werken voor een parakerkelijke organisatie. Stuk voor stuk zijn het mooie mensen die met veel enthousiasme en inzet aan het werk zijn om jongeren met God in contact te brengen. Deze jeugdwerkers vertellen over hun visie, hun activiteiten, hun successen en hun frustraties. Je zult door de interviews heen ontdekken welke dingen maken dat jeugdwerk wérkt.
In deel 2 geven bekende mensen uit een breed scala aan kerken hun visie op de ontwikkelingen in Nederland. Ook uit deze verhalen kun je allerlei aanbevelingen halen om het jeugdwerk in je eigen kerk te versterken.

Ontwikkelingen in Nederland
Over het algemeen kun je zeggen dat de betrokkenheid van jongeren bij het christelijke geloof en bij de kerk nog steeds daalt. Toch zien we ook tekenen van hoop, tekenen dat God onder jongeren in Nederland aan het werk is. Er gebeurt veel!
In deel 3 vind je een zo compleet mogelijk overzicht van de verschillende activiteiten, materialen en organisaties in Nederland. Veel daarvan is pas de laatste tien jaar ontwikkeld en verheugt zich in toenemende belangstelling.

Het aantal jongeren dat met veel enthousiasme deelneemt aan grote bijeenkomsten als de EO-Jongerendag, het Soul Survivor Festival, het Flevo Festival en Opwekking blijft hoog. De jeugdkerken zijn de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond geschoten. Al deze bijeenkomsten kenmerken zich door eigentijdse vormgeving gecombineerd met een duidelijke en vaak radicale boodschap. Ook lijken opleidingen HBO-theologie zich in een toenemende belangstelling van jonge mensen te mogen verheugen. Het is een teken dat jongeren niet alleen een incidentele religieuze kick willen, maar echt willen groeien in hun geloof en zich willen inzetten voor God.
Veel kerken hebben ontdekt dat het wél mogelijk is om jongeren te boeien. Het aantal kerken dat gebruik maakt van de concepten van Youth for Christ, zoals Rock Solid, Rock Steady, Solid Friends en Youth Alpha is enorm toegenomen. Ook het werk van Youth for Christ onder buitenkerkelijke jongeren via lokale jongerencentra groeit hard.
Er zijn veel organisaties die kerken van dienst kunnen zijn met hoogwaardige materialen en activiteiten en die met allerlei trainingen en cursussen willen investeren in jeugdleiders. Helaas is het aanbod nogal versnipperd en zijn veel gemeentes onvoldoende op de hoogte van wat er allemaal is. Daarom maken zij er geen gebruik van. Nog teveel probeert iedereen zelf het wiel uit te vinden en is de kwaliteit van het jeugdwerk te laag, simpelweg omdat men geen gebruik maakt van beschikbare professionele materialen en activiteiten.
Er komen steeds meer concepten die gericht zijn op gemeentegroei en evangelisatie. Denk aan Willow Creek, Doelgericht Gemeente-zijn, de Alpha-cursus, het Evangelisch Werkverband met o.a. de gemeentegroeigroepen, etc. Kerken die met deze concepten werken, ervaren een stimulans in het totale gemeente-zijn, waar het jeugdwerk zeker ook van profiteert. Hier komen ook materialen en boeken voor en over jeugdwerk uit voort: Doelgericht Jongerenwerk van Doug Fields, Op zoek naar Gods Verloren Kinderen van Henk-Jan Kamsteeg en Re:visie van Sabine van der Heijden. Deze boeken inspireren veel jeugdwerkers en predikanten in het ontwikkelen van visie voor jeugdwerk en bieden hen handvatten om die visie te vertalen in beleid en concrete activiteiten.
Er ontstaat meer openheid voor interkerkelijke samenwerking en men is meer bereid gebruik te maken van elkaars materialen en activiteiten. Samen kunnen kerken activiteiten opzetten om jongeren te bereiken, waartoe elke kerk afzonderlijk niet in staat is. Ook daarvan getuigen veel verhalen in Mooie mensen.

Jeugdwerkers nodig

Jeugdwerkers spelen een cruciale rol in dit geheel. Het meeste jeugdwerk wordt door vrijwilligers gedaan. Daarnaast ontstaat er een groeiende behoefte aan jeugdwerkers die zowel professionele kennis als meer tijd hebben dan de vrijwilligers. Deze behoefte heeft een aantal oorzaken:
Het wordt steeds moeilijker om jongeren met het evangelie te bereiken. De kwaliteit van het kerkelijke jeugdwerk moet heel hoog zijn wil het jongeren aanspreken. Veel vrijwilligers kunnen die kwaliteit niet voldoende bieden. Er is behoefte aan mensen met kennis van zowel het evangelie als van jongeren, mensen die weten hoe je sterk jeugdwerk kunt opbouwen. Goed opgeleide jeugdwerkers kunnen in deze behoefte voorzien.
Iedereen heeft het druk met werk, gezin, studie en allerlei andere zaken. Dit geldt in het bijzonder voor de leeftijdsgroep waarin de meeste jeugdwerkvrijwilligers gezocht worden: de twintigers en dertigers. Velen van hen hebben zélf de kerk al verlaten. En als ze er nog wel zijn, zijn ze druk met het opbouwen van hun gezin en het aflossen van hun hypotheek. Het is daardoor steeds lastiger om vrijwilligers te vinden die week aan week tijd in jongeren willen en kunnen investeren. Bovendien worden die vrijwilligers vaak niet of nauwelijks toegerust en krijgen ze weinig waardering uit de gemeente. Velen houden het na één of twee jaar dan ook voor gezien. Er is behoefte aan iemand die het werk kan coördineren, die inzicht en overzicht heeft en die er tijd in kan stoppen. Iemand die de vrijwilligers kan werven, trainen, toerusten en bemoedigen, zodat ze niet na een paar jaar opgebrand zijn. Kortom: een jeugdwerker.
De meeste predikanten zijn niet opgeleid om jeugdwerk te doen en velen hebben weinig feeling met jongeren. Het predikantenbestand wordt bovendien steeds ouder en de tijd komt dichtbij dat een predikantentekort zal ontstaan. Kerken realiseren zich dat één persoon onmogelijk alles kan. Het bewustzijn ontstaat dat de gemeente beter wordt gediend met een team van mensen, waar binnen specialismen zijn in prediking en onderwijs, pastoraat, gemeenteopbouw en jeugdwerk. Het is in zo’n team overigens belangrijk dat de predikant en de jeugdwerker niet al te veel verschillen in hun visie op de gemeente en de plaats van de jeugd daarbinnen en in hun theologische visie.

Tot een paar jaar geleden waren er in Nederland nauwelijks professioneel opgeleide jongerenwerkers. Op de universiteiten leren theologiestudenten wel iets over catechese, maar niet over de rest van het jeugdwerk. Ook op een opleiding HBO-theologie is relatief weinig aandacht voor jeugdwerk. Veel jeugdwerkers moeten het daarom hebben van hun enthousiasme en charisma en leren het vak met vallen en opstaan. Bovendien zijn veel jeugdwerkers jong en is het jeugdwerk hun eerste baan. In een christelijke organisatie hebben ze vaak nog wel collega’s en enige begeleiding, maar in een plaatselijke kerk zit dat er over het algemeen niet in. En dan hebben we het nog niet over de vaak heel kleine arbeidscontracten (8 tot 20 uur) en de tijdelijke aanstellingen, waardoor de jeugdwerker ook nog een andere baan moet hebben om in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien.
De laatste jaren komt hier gelukkig langzaam verandering in. In 2000 zijn we op de Wittenberg met een tweejarige post-HBO opleiding voor jeugdwerkers begonnen. De deeltijdstudenten bouwen hier voort op de basis van hun eerdere opleiding (vaak in theologie, onderwijs of hulpverlening, maar soms komen ze ook uit heel andere sectoren). De opleiding biedt hen naast bijbelkennis, bijbelstudievaardigheden en persoonlijke vorming vooral veel kennis die ze praktisch in hun jeugdwerk kunnen toepassen. De opleiding godsdienst pastoraal werk (GPW) aan de CHE, waar ook de Evangelische Theologische Hogeschool (ETH) is gevestigd, biedt vanaf 2007 een minor jeugdwerk aan in haar vierjarige HBO-opleiding.
Christelijk jeugdwerker begint langzamerhand een echt beroep te worden. Mooie mensen is geschreven om kerken bewust te maken van de noodzaak van dat beroep en de kerk te stimuleren te investeren in de levens van al die mooie jonge mensen die zonder sterk jeugdwerk in de kerk waarschijnlijk God niet leren kennen.